σουδανικές γλώσσες

Ομάδα αφρικανικών γλωσσών που τις μιλούν πενήντα περίπου εκατομμύρια άνθρωποι. Ο χώρος που καλύπτουν οι γλώσσες αυτές ορίζεται προς τα Β και προς τα Α από τις χαμιτο-σημιτικές γλώσσες και προς τα Ν από τις γλώσσες της ομάδας μπαν-τού. Σε αντίθεση προς τις γλώσσες μπαντού, των οποίων έχουν κατορθώσει να κάμουν μια ικανοποιητική ταξινόμηση, οι σουδανικές γλώσσες έχουν καταταγεί σε ομάδες κατά ποικίλους τρόπους, με κριτήρια εθνικογεωγραφικά μάλλον παρά γλωσσολογικά. Διάφορων ειδών δυσκολίες έκαμαν πραγματικά εξαιρετικά δυσχερή μια γενεαλογική ταξινόμηση: το πλήθος τους (ο Γάλλος αφρικανολόγος Μωρίς Ντελαφός τις προσδιόρισε γύρω στις πεντακόσιες), οι μέθοδοι που συχνά ήταν ακατάλληλες και που μ’ αυτές συγκέντρωσαν το υλικό καθεμιάς από τις γλώσσες αυτές, η απουσία γραπτής παράδοσης για τις περισσότερες κλπ. Από τα διάφορα χαρακτηριστικά τους σημειώνουμε ιδιαίτερα μια δομή απομονωτικού τύπου: δεν υπάρχουν δηλαδή μορφολογικά στοιχεία (όπως οι κλιτικές καταλήξεις) που να προσθέτονται στις λέξεις και να δείχνουν τη λειτουργία τους μέσα στη φράση, αλλά ισχύει αυτό που λέγεται σύνταξη θέσης: η εξατομίκευση των λειτουργιών προσδιορίζεται από τη θέση που έχουν οι λέξεις μέσα στη φράση. Οι σουδανικές γλώσσες διαιρούνται συνήθως στις ακόλουθες 16 ομάδες (ο τοπικός προσδιορισμός τους γίνεται εδώ αναφορικά προς τα σημερινά αφρικανικά κράτη): 1) ομάδα Νείλου - Τσαντ (με 35 γλώσσες, μεταξύ των οποίων είναι οι νούμπα, μπάρια, κουνάμα, τούμ-που, κανούρι κλπ.), που τις μιλούν στη νότια Αίγυπτο (κοιλάδα του Νείλου, Ν του Ασουάν), στο Σουδάν, στην Αιθιοπία (ως το Τιγκρέ), στο Τσαντ· 2) η νειλο - αβησσυνιακή ομάδα (με 20 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι σιλούκ, νουέρ, ντίνκα, γκανγκ κλπ.), που τις μιλούν στο νότιο Σουδάν, στο Τσαντ και που εκτείνονται προς τα Α σ’ ένα τμήμα της Αιθιοπίας και προς τα Δ σ’ ένα τμήμα του Νίγηρα και της Νιγηρίας· 3) η νειλο - ισημερινή ομάδα (με 24 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι μπάρι, τουρκάνα, σουκ, λί-ρι, νάντι κλπ.), που τις μιλούν στο νότιο Σουδάν, στην Ουγκάντα, στην Κένυα, στη βόρεια Ταγκανίκα- 4) η ομάδα του Κορντοφάν (με 7 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι ταλόντι, ελίρι, λαφόφα κλπ.)· που τις μιλούν στο Σουδάν (νότιο Κορντοφάν)· 5) η νειλο - κογκολεζική (με 20 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι αουίντι, μάντι, μανγκμπέτου, μόρου κλπ.) που τις μιλούν στο ακραίο νότιο κράσπεδο του Σουδάν και στο ΒΔ Κογκό· 6) η Ουμπανγκιανή ομάδα (με 25 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι μίτου, μούνγκου, γκάμπου, σέρε, σάνγκο, μονγκμπάν-τι κλπ.), που τις μιλούν στο νότιο Σουδάν, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στο Κονγκό· 7) η σαρι - ουαδική ομάδα (με 12 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι ντούγκα, γκούλα, μπόνγκο κλπ.) που τις μιλούν στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και στο Τσαντ· 8) η ομάδα Σάρι (με 15 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι σοκόρο, φανία κλπ.), που τις μιλούν στο Τσαντ (μέσο και άνω ρου του ποταμού Σάρι)· 9) η νιγη-ροτσαντική ομάδα (με 34 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι χάουσα, κοτόκο, μούσγκου, μπόλα κλπ.), που τις μιλούν στη Νιγηρία και στο Νότιο Νίγηρα, σε τμήμα του βόρειου Καμερούν· 10) η νιγηρο - καμερουνική ομάδα (με 66 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι τιβ, νούπε, γκμπίρα, γιορούμπα κλπ.) που τις μιλούν στο νοτιοδυτικό Τσαντ, στο βόρειο Καμερούν, στο κεντρικό τμήμα της Δαχομέης· 11) η κάτω - νιγηριανή ομάδα (με μια γλώσσα, την ιντίο, και πολυάριθμες διαλεκτούς), που τις μιλούν στο δέλτα του ποταμού Νίγηρα (κράτος της Νιγηρίας)· 12) η βολταϊκή ομάδα (με 53 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι καμπάρι, γκούρμα, τεμ κλπ.), που τις μιλούν στον Άνω Βόλτα, στη βορειοδυτική Νιγηρία, στη βόρεια Δαχομέη, στο Τόγκο και στη Γκάνα· 13) η εμπουρνεοδαχομεϊκή ομάδα (με 48 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι εουέ, φον, αντέλε, λόγκμπα κλπ.), ομιλούμενες στη Δαχομέη, στο Τόγκο, στη Γκάνα, στο ανατολικό τμήμα τηςΆκτής του Ελεφαντοστού· 14) η νιγηρο - σενεγαλική ομάδα (με 36 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι σαρακολέ, μαντίνγκο, μπούζα κλπ.), ομιλούμενες στο ΝΔ Νίγηρα, στο Μάλι, στη Σενεγάλη, στη Γκάμπια, στη Γουινέα, στη Σιέρα Λεόνε, στη Λιβερία (στις δύο τελευταίες αυτές χώρες είναι ανάμεικτη με γλώσσες της 16ης ομάδας), στο βόρειο μέρος της Ακτής του Ελεφαντοστού (με διείσδυση μέσα στη Γκάνα)· 15) η εμπουρνεο - λιβεριανή ομάδα (με 24 γλώσσες, μεταξύ των οποίων οι μπέτε, γκρέμπο, μπάσα), που τις μιλούν στη νοτιοδυτική Ακτή του Ελεφαντοστού και στη Λιβερία- 16) η σενεγαλο - γουινεϊκή ομάδα (με 24 γλώσσες μεταξύ των οποίων η πελ, - γλωσσικές νησίδες της οποίας βρίσκονται και στους χώρους των ομάδων 1 και 14, - και οι ουολόφ, ντιόλα, σερέρε, μπιαφαρέ κλπ.), ομιλούμενες στη Σενεγάλη (με προέκταση στη Μαυριτανία), στη Γκάμπια (στη χοανοειδή εκβολή του ποταμού Γκάμπια), στην πορτογαλική Γουινέα, στη Σιέρα Λεόνε, στη Λιβερία (στις δύο τελευταίες αυτές χώρες είναι ανάμεικτες με γλώσσες της ομάδας 14). Από όλες τις σ. γ. σημαντικότερες και που χρησιμεύουν ως γλώσσες πολιτισμού και γενικότερα ως γλώσσες κοινής συνεννόησης στην περιοχή τους, ανάμεσα στα ποικίλα ιδιώματα που αναφέραμε, είναι οι γλώσσες χάουσα, γιορούμπα, εουέ, μαντίνγκ, πελ και ουολόφ (με λατινικούς χαρακτήρες: haussa, yoruba, ewe, mandingue, peul, wolof)· Γι’ αυτές υπάρχουν διδακτικά εγχειρίδια, λεξικά, γραμματικές, συντεταγμένα στις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες (κυρίως στην αγγλική και στη γαλλική), καθώς και δίσκοι γραμμόφωνου για την εκμάθηση τους. ΣTAΘMOI ΣTHN IΣTOPIA ΤΟΥ ΣΟΥΔΑΝ 2800-2250 π.X. Oι ηγεμόνες του Aρχαίου αιγυπτιακού Bασιλείου πραγματοποιούν πολυάριθμες εκστρατείες στη Nουβία. 2250-2060 π.X. Eισδύει στη Nουβία ένας πληθυσμός που προέρχεται από τα νοτιοδυτικά, ονομαζόμενος ομάδα C. 2060-1785 π.X. Oι φαραώ της 12ης δυναστείας αναπτύσσουν εμπορικές σχέσεις με το Bασίλειο της Kους. 1785-1580 π.X. Kατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής παρακμής το βασίλειο της Kους επανακτά την ανεξαρτησία του. 1580-1320 π.X. Kατά τη 18η δυναστεία ανακαταλαμβάνεται το βασίλειο της Kους. Η Nουβία από τον πρώτο ώς τον τέταρτο καταρράκτη γίνεται αναπόσπαστο μέλος της Aιγύπτου. 1085-800 π.X. Tο βασίλειο της Kους, κατά τη διάρκεια της παρακμής της αρχαίας Aιγύπτου, αποκτά και πάλι την ανεξαρτησία του. 800-653 π.X. Bασίλειο των Nαπάτων. 653 π.X.-350 μ.X. Bασίλειο της Mερόης. 5ος-7ος αι. Στα ερείπια του βασιλείου της Mερόης δημιουργούνται τα βασίλεια της Nοβατίας, της Mακουρίας και της Aλόα. 700-1315 Tο χριστιανικό Bασίλειο της Nτόνγκολα, σύμμαχο με τα βασίλεια της Nοβατίας και της Aλόα, αντιστέκεται για πολύ στη μουσουλμανική εισβολή, αλλά στο τέλος υποτάσσεται (1315) από τους Mαμελούκους. 16ος-18ος αι. Mεταξύ Λευκού Nείλου και Kυανού Nείλου (Σενάρ) εδραιώνεται το μουσουλμανικό Bασίλειο της Φουνγκ, που το 1503 κατακτά την Aλόα. H Nταρφούρ, αφού υποτάσσεται από τους σουλτάνους του Mπορνού, γίνεται ανεξάρτητη (1604) με τη δυναστεία των Kέιρα. H Kορντοφάν υποτάσσεται πρώτα στους Φουνγκ και ύστερα στους Kέιρα. 1820 Aιγυπτιακή κατοχή. 1885 Eξέγερση μουσουλμάνων υπό τον Mάχντι. 1896 Bρετανικά και αιγυπτιακά στρατεύματα εναντίον Mάχντι. 1899 Nίκη Bρετανίας-Aιγύπτου. Συγκυριαρχία. 1955 Eμφύλιος μεταξύ μουσουλμάνων (Bόρειο Σουδάν) και χριστιανών (Nότιο Σουδάν). 1956 Aνεξάρτητο κράτος. 1958 Στρατιωτικό πραξικόπημα. 1964 Aποχωρούν οι στρατιωτικοί. 1969 Στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον Mοχάμεντ Nιμέιρι. 1971 Nέο Σύνταγμα. O Nιμέιρι πρόεδρος. Mονοκομματικό κράτος. 1974 Δημιουργία Kοινοβουλίου. 1983 Eκλογή Nιμέιρι. Eπιβολή ισλαμικού νόμου. 1985 Πραξικόπημα, εκδιώκεται ο Nιμέιρι. Aναλαμβάνει ο Σουάρ αλ Nταχάμπ. 1986 Eκλογές. Συμμαχική κυβέρνηση. 1987 Eμφύλιος. 1988 Συμμαχική κυβέρνηση υπό Σαντίκ αλ Mάχντι. 1989 Πραξικόπημα, εκδίωξη Mάχντι, αναλαμβάνει ο Oμάρ Xασάν Aχμάντ αλ Mπασίρ. 1991 Δημιουργείται ομοσπονδιακό κράτος με 9 πολιτείες. 1993 Συμφωνία ειρήνευσης. Aναλαμβάνει πολιτική κυβέρνηση. O στρατός συνεχίζει να ελέγχει τη χώρα. 1994 Nέες συγκρούσεις στο νότο. 1996 Eκλογές. O Mπασίρ πάλι πρόεδρος.